Przedszkole Miejskie nr 83
w Łodzi

„Słów kilka o lateralizacji”

Ważnym elementem w rozwoju ruchowym dziecka jest prawidłowy przebieg procesu lateralizacji. Lateralizacja to postępujący w trakcie rozwoju ruchowego proces, w wyniku którego kształtuje się przewaga jednej strony ciała nad drugą, lateralizacja zwana też jest „asymetrią funkcjonalną”.  Jeżeli dziecko nie ma przewagi funkcjonalnej jednej ze stron ciała wtedy mamy do czynienia z  lateralizacją nieustaloną lub skrzyżowaną – co może powodować różne problemy u dziecka np. w opanowaniem umiejętności manualnych, rozumieniem położenia przedmiotów w przestrzeni oraz określania kierunków położenia względem ciała, dziecko może mieć problemy z czynnościami grafomotorycznymi i z nauką liter. Wczesna diagnoza i ćwiczenia stymulujące mogą zapobiec niepowodzeniom szkolnym dziecka.

Lateralizacja to nic innego jak dominacja stronna (dotyczy ona: oka, ucha, ręki, nogi).
Jak sprawdzić lateralizację dziecka? To bardzo proste. Każdy z państwa z pewnością poradzi sobie z tym zadaniem w domu. Warto pamiętać, żeby nie tłumaczyć dziecku zbyt szczegółowo, w jakim celu będziecie teraz robić “takie dziwne rzeczy”, a poinformować go tylko, że czeka Was razem fajna zabawa. Ważną informacją jest także to, że aby mieć pewność co do wyboru dominującej części ciała dziecka, każdą próbę należy wykonać minimum trzy razy. Przygotuj kartkę i ołówek – każdą wykonaną próbę zaznaczaj jako wybór P (prawej) lub L (lewej) strony ciała.

Zacznijmy od zbadania dominacji oka.

Aby sprawdzić, które oko preferuje dziecko, możecie państwo wykonać następujące “próby-zabawy”:
• Zaglądanie przez dziurkę od klucza.
• Zabawa w pirata – przygotujcie “lunetę” z rolki po ręczniku papierowym i wypatrujcie piratów przez okno!
• Laboratorium – taką samą rolkę możecie pociąć na trzy części (powstaną trzy małe roleczki). Ustawcie je na stoliku, a pod każdą z nich połóżcie jakiś maleńki przedmiot (naklejkę, koralik, guzik, kamyczek, szpilkę). Zadaniem dziecka będzie nachylić się tak blisko, aby zajrzeć okiem, co znajduje się w “probówkach”.
• Zaczarowane kółka – przygotuj trzy kółka z kolorowego kartonu. W każdym z nich wytnij mały otworek. Losujemy kolejno kółeczka i sprawdzamy (przykładając do oka), czy widać coś przez nie (można oglądać książeczki).

Czas na sprawdzenie dominacji ucha.

Przed tą próbą możemy powiedzieć dziecku, że teraz bawią się tylko nasze uszy – rączki chowamy za pleckami.
• Na stoliku przed dzieckiem kładziemy zegarek. Zadaniem Malucha jest nachylić się i posłuchać, czy zegar tyka.
• W ten sam sposób sprawdzamy czy szumi muszla przywieziona znad morza.
• Można także wykorzystać małe pudełeczko (np.: po pierścionku czy kolczykach), nakleić w środku naklejkę przedstawiającą jakieś zwierzątko i poinformować dziecko, że w pudełku mieszka małe zwierzątko, które czasami cichutko piszczy. Musimy teraz posłuchać, czy do nas też się odezwie. W nagrodę dziecko otwiera później pudełeczko i sprawdza, kto tam mieszka.

Znamy już oko i ucho.

Czas zabrać się za sprawdzenie  ręki!
• W małym, zakręconym słoiczku znajdują się szklane kulki (mogą być guziki, kamyczki, ziarna kawy, surowy makaron). Prosimy dziecko aby wysypało zawartość, a następnie policzyło elementy, wrzucając je z powrotem do środka. Na koniec prosimy o powtórne zakręcenie słoiczka.
• Teraz zrobimy korale dla mamy/ babci/ siostry. Potrzebny Ci będzie kawałek sznurka oraz kilka koralików (jeśli nie masz koralików, znów najprostszym sposobem będzie wydrukowanie kółeczek oraz zrobienie w nich otworków – takie “papierowe koraliki”).
• Korale zrobione, więc teraz możemy przygotować “sklep z garnkami”. Każdy garnek musi mieć swoją pokrywkę. Bawimy się w sklep, a przy tym sprawdzamy, którą ręką dziecko nakłada pokrywki.

Zostało nam jeszcze sprawdzić dominację  nogi. Zatem:
• Robimy wyścigi, kto pierwszy wyjdzie po schodach, a potem zejdzie (przy tym ćwiczeniu oczywiście koniecznie pilnujemy, aby dziecko nie zrobiło sobie krzywdy).
• Robimy “bramkę” ze zwiniętego ręcznika czy poduszek i kopiemy piłką do celu (jeśli nie masz pod ręką piłki, weź kilka arkuszy gazety, zrób kulkę i kilkakrotnie owiń taśmą klejącą).
• Bawimy się w czaple – stajemy na jednej nodze (kto wytrzyma dłużej?).
• Na podłodze tworzymy okrąg ze sznurka/ tasiemki. Informujemy dziecko, że to jest zaczarowane kółko i każdy, kto wskoczy do niego na jednej nodze, zdobywa punkt.

Gotowe. Mamy już jasny wynik (zobacz, czy przeważają na Twojej kartce kolejno P lub L).

 Jaka może okazać się lateralizacja Twojego dziecka?
1. LATERALIZACJA PRAWOSTRONNA – dziecko podczas każdej próby wybierało prawą część ciała (rękę, oko, ucho, nogę).
2. LATERALIZACJA LEWOSTRONNA – dziecko wybierało każdorazowo lewą część ciała.
3. LATERALIZACJA SKRZYŻOWANA – dziecko wybierało podczas prób przeciwne części ciała (np.: zdecydowanie prawą rękę i oko, a także na pewno lewą nogę i ucho).
4. LATERALIZACJA NIEUSTALONA – podczas każdej próby dziecko wybierało inną część ciała, robiło to na przemian raz prawą, raz lewą częścią ciała (np.: podczas wrzucania koralików robi to na zmianę obiema rękoma). Wybór części ciała wydaje się być wtedy losowy, przypadkowy.

Lateralizacja skrzyżowana i nieustalona mogą być przyczyną trudności i niepowodzeń szkolnych. Najczęściej dziecko ma problemy z:

- opanowaniem umiejętności czytania i pisania – występuje mylenie liter i cyfr o podobnym kształcie (b-d; b-p; d-g; n-u; 6-9)

- przestawianie kolejności liter w czytaniu np. kot – tok, sok - kos

- stosuje pismo lustrzane

- ma chaotyczny sposób pisania – przez co nieestetycznie pisze

Podczas gdy dziecko ma lateralizację skrzyżowaną, powinniśmy je odpowiednio stymulować:

Wykonuj z dzieckiem ćwiczenia stymulujące lewą półkulę mózgu (językową) takie jak: szeregi, sekwencje (czasowe, ruchowe, słuchowe, graficzne), kategoryzacje, myślenie logiczne i przez analogię, ćwiczenia pamięci symultanicznej oraz sekwencyjnej.

Przykładowe ćwiczenia znajdą państwo poniżej:

1. 1. Orientacja w schemacie własnego ciała

• wskazywanie lewej i prawej strony ciała:
  - zabawy ruchowe związane z pokazywaniem lewej ręki, prawej ręki, lewej nogi, prawej nogi
  - dotykanie naprzemienne: lewy łokieć, prawe kolano, prawy łokieć lewe kolano, prawa dłoń, lewa stopa, lewa dłoń prawa stopa, chwytanie prawą ręką lewego ucha i odwrotnie
• ćwiczenia równoważne:
  - chodzenie po równoważni prostej, pochyłej ( plac zabaw)
  - chodzenie po liniach prostych, krzywych, łamanych
  - chwytanie piłki raz lewą, raz prawą ręką
• rytm
  - rytmy jednostronne wybijamy stały wzorzec rytmu, w którym wszystkie uderzenia są równej długości i wykonywane w równych odstępach czasu jedną ręką, nogą, następnie zmiana) – dziecko powtarza
  - rytmy obustronne: - wybijanie rytmów obu rękami, obu nogami itp.
  Wzór: P – prawa L – lewa
  P-L-P-L
  P-P-P – L-L-P-P
  L-L- P - P- L-L
  Gdy opanowane zostały zasady regularne, możemy zademonstrować ruchy nieregularne. Zmierzamy do tego, aby dziecko uogólniało rytm wszystkich rodzajów czynności ciała:
  - wybijanie rytmu nogami o podłogę
  - wystukiwanie na bębenku
  - wybijanie rytmu prawą ręką , prawą nogą, lewą ręką , lewą nogą, prawą ręką, lewą nogą, lewą ręką , lewą nogą

2.Percepcja wzrokowa  

-     składanie obrazka z części – puzzle

-     wyodrębnianie różnic między podobnymi obrazkami

-     zabawy, typu: co się zmieniło na stole - układamy kilka przedmiotów. Dziecko ma zapamiętać ich kolejność i sposób ułożenia. Odwraca się, zmieniamy ułożenie

-    wybieranie, dobieranie identycznych obrazków

-    odtwarzanie dwuwymiarowych geometrycznych układów przestrzennych na podstawie modelu:
- dz. układa figury geometryczne według modelu, następnie przykleja je na papierze
- układa figury z zapałek, patyczków, modeluje z plasteliny

-      odtwarzanie trójwymiarowych układów przestrzennych na podstawie modelu:
- bardziej złożone konstrukcje z klocków itp.

-      odwzorowywanie i komponowanie wzorów

3. Koordynacja wzrokowo – ruchowa

-      kreślenie kształtów graficznych w powietrzu

-       malowanie kształtów graficznych pędzlem na dużych arkuszach papieru

-        wypełnianie pędzlem i farbą konturów,

-       rysowanie, odrysowywanie, kalkowanie

 - łączenie kropek, rysowanie po śladzie
 - dokończenie schematu graficznego wg wzoru,

-    kreślenie ruchów kolistych w powietrzu: koła, leniwe ósemki raz prawą ręką, raz lewą

      -    układanie puzzli, pociętych obrazków

-     rysowanie figur geometrycznych
- odrysowywanie, kalkowanie, po śladzie, łączenie kropek, rysowanie samodzielne wg wzoru, z pamięci

          -    podobne czynności wykonujemy z literami

• Należy ograniczyć wszelkie bodźce prawopółkulowe(niejęzykowe) takie jak: tv, smartfon, laptop, grające zabawki, radio.
• Dobrze byłoby wprowadzić naukę czytania ale sylabami– głoskowanie jest dla dzieci z ww.  lateralizacją szczególnie trudnym zadaniem. Jeśli dziecko w przedszkolu uczy się już głoskowania, będzie to dla niego trudniejsze zadanie i może poznawać ten materiał wolniej.
• Aby pomóc dziecku w przetwarzaniu materiału od lewej do prawej strony(zgodnie z naszym kierunkiem czytania i pisania) bardzo ważne będą ćwiczenia czytania, pisania, układania od lewej do prawej strony, rysowania elementów kolejno od lewej do prawej strony, układania ich w ten sposób, głośnego liczenia ze wskazywaniem palcem elementów, głośnego nazywania elementów ze wskazywaniem palcem w kierunku od lewej do prawej strony). Pamiętajcie, że zawsze wskazywanie palcem elementów pozwala dziecku lepiej i łatwiej kontrolować kierunek analizowania.
• Dużo czytajcie– jeśli dziecko nie potrafi jeszcze czytać samodzielnie, Ty czytaj jemu, wodząc palcem po czytanym tekście.
• Malujcie, kolorujcie, bazgrajcie, rysujcie– to genialne ćwiczenie wspierające małą motorykę dziecka.
• Wolne chwile spędzajcie aktywnie– grajcie w piłkę, skaczcie na skakance, pływajcie, spacerujcie.

Dla bezproblemowej nauki czytania i pisania większe znaczenie ma prawostronna dominacja w zakresie oczu, niż to czy dziecko jest prawo czy leworęczne. U dzieci  dominacją oka lewego ruchy gałek ocznych mają tendencję do kierowania się od strony prawej do lewej. U takich dzieci należy wytworzyć odruch wodzenia wzrokiem  od strony lewej do prawej. Można czytać z przysłoną – przesuwamy pasek odsłaniając kolejne wyrazy kierując się  w prawą stronę. Ćwiczenia przyniosą efekt na pewno jeśli będą jednak wykonywane codziennie, regularnie, przynajmniej pół godziny dziennie. Pamiętajcie też, aby w trakcie ćwiczeń dziecko miało możliwość maksymalnego skupienia i wyciszenia się – wyłączcie grające w tle sprzęty, zadbajcie o ciszę i spokój dla dziecka.

Lateralizacja lewostronna – kiedy wszystkie narządy: ucho, oko, ręka i noga są dominującymi po lewej stronie ciała. 

Jak należy postępować z dziećmi leworęcznymi?

Prawidłowa postawa ciała dziecka leworęcznego podczas pisania.

Podczas pisania należy zwracać baczną uwagę na to, aby:

dziecko obie stopy miało oparte o podłoże, przedramiona o stół, plecy wyprostowane, głowa i górna część tułowia nie odchylają się od linii pionowej kręgosłupa, tułów nie opierał się o ławkę. Dziecko leworęczne powinno mieć sąsiada w ławce po prawej stronie (ręka pisząca znajduje się po zewnętrznej stronie ławki),światło padało z przodu lub od strony prawej (w klasie - w środkowym rzędzie).

Właściwe położenie zeszytu.

Najbardziej korzystne ułożenie zeszytu dla dzieci piszących lewą ręką jest ukośne, tak by lewy róg uniesiony był ku górze, a  większa część kartki powinna znajdować się po lewej stronie.

Ręka pisząca w tym położeniu zeszytu nie zasłania zapisanego tekstu, umożliwia stałą kontrolę wzrokową podczas jego zapisywania oraz płynne przesuwanie ręki.

Zeszyt powinien znajdować się w pewnej odległości od ciała osoby piszącej oraz od dowolnego brzegu stołu czy ławki. Możliwe wtedy jest oparcie na ławce całego przedramienia.

Ćwiczenia stymulująco - korekcyjne dla dzieci leworęcznych

a)Ćwiczenia rozwijające motorykę rąk:

-ćwiczenia ruchowe: wymachy kończyn, krążenia kończyn, ruchy kończyn na przemian np. naśladowanie prania, wiatraków, fruwania, malowania rękami podłogi, ścian i sufitu itp.

-ćwiczenia dłoni i palców : wymachy dłońmi, krążenia dłoni, „strzepywanie” wody  i zabawy paluszkowe

b)Ćwiczenia pobudzające motywację do czynności grafomotorycznych:

-malowanie palcami

-malowanki – kredą, kredkami świecowymi, pastelowymi, mazakami

-obrysowywanie szablonów

- kalkowanie

- pisanie mazakami sucho ścieralnymi

c)Ćwiczenia kształtujące prawidłowy uchwyt i regulujące napięcie mięśniowe rąk:

-ćwiczenia w płaszczyźnie pionowej (na tablicy, arkuszu papieru),

- wydzieranie, gniecenie kartki, składanie kartki w harmonijkę, origami

- wyklejanie obrazków zapałkami, materiałem naturalnym: fasolą, guzikami, itp.

-  sznurowanki, wpinanie pinezek i układanie mozaiek;

- lepienie z plasteliny, masy solnej, mas plastycznych lewą ręką

- łapanie spinaczem od prania pomponików i przenoszenie ich w wyznaczone miejsce

- nawlekanie koralików na żyłkę;

- zabawy klockami lego

d)Ćwiczenia  kształtujące  nawyki  ruchowe związane z kierunkiem pisania:

-ćwiczenia uświadamiające dziecku kierunki (w lewo, prawo) – zabawa „Ukryty przedmiot”

 - zabawa „Ułóż wg wzoru”,  zabawa „ Ułóż przedmioty wg kolejności”

-  zabawa „Naklej na kartce” – zaczynając od lewej do prawej  itp.

Bibliografia:

1. Bogdanowicz M. „Leworęczność u dzieci”, Warszawa, 1992r. WSiP
2. Cieszyńska J. Korendo M. „Wczesna interwencja terapeutyczna”, 2012, Wyd. Edukacyjne
3. Spionek H. „ Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne”
4. Spionek H. Powstanie orientacji w prawej i lewej stronie ciała w ontogenezie, Warszawa 1961, W-wa

                                                                                mgr Emilia Smoliga